We hebben een antwoord nodig op datahonger van Big Tech en massale surveillance van overheden. Dat zegt Jörg Wurzer, voormalig journalist en oprichter van Volla Phone. ‘De evolutie in Europa gaat richting een sociaal kredietsysteem. Er zijn zelfs officiële documenten over, met China als voorbeeld voor ons.’
U schreef voor vooraanstaande media als Handelsblatt, Die Welt, Süddeutsche Zeitung en Financial Times Deutschland - en opeens bent u ondernemer met een eigen telefoon. Waar begon het idee?
Als filosoof ben ik altijd geïnteresseerd geweest in de vraag: wat doet technologie met de mens? Later schreef ik als journalist over beginnende techbedrijven. Tijdens een reis naar Sillicon Valley dacht ik: misschien moet ik zelf een start-up beginnen. Dat begon met de bedrijvengroep IQ’ser over artificiële intelligentie, en later Hallo Welt Systeme, het bedrijf achter de Volla Phone.
Waarom een telefoon?
Ik heb twee observaties gemaakt. Het ene is dat huidige smartphones veel tijd en aandacht in beslag nemen. Dat wil ik veranderen. We hebben de ruimte, de tijd en de concentratie nodig voor dingen die echt belangrijk zijn. Dit omvat niet de digitale wereld. Het zijn de echte mensen om ons heen. De andere is het toezicht en paternalisme van big tech. Mijn bedoeling is dat we het stuur weer in handen nemen en beslissen wanneer we welke gegevens met wie delen.
Veel mensen hebben digitale autonomie niet bovenaan hun prioriteitenlijst staan, omdat Big Tech nu wel data verzamelt, maar in mijn dagelijks leven merk ik daar weinig van. Er is niets dat me echt pijn doet.
Ik wil niemand overtuigen, maar in de afgelopen jaren zijn veel mensen wakker geworden. Misschien was het anders in Nederland, maar in Duitsland zijn de fundamentele rechten beperkt. Waar ik heen ga, en wie ik ontmoet, dat is gevoelige informatie geworden. Als je het nieuws volgt over nieuwe Europese wetten zoals de Digital Service Act, dan begin je te reflecteren op onderwerpen als censuur, surveillance en de impact in je dagelijkse leven.
Bedoelt u tijdens de coronacrisis?
Ja, maar ook de boeken van Edward Snowden droegen bij aan bewustwording. Tijdens de uitgeroepen pandemie waren er wereldwijd noodwetten. Mensen mochten hun huis niet uit. En als ze informatie deelden die niet binnen de heersende opinie van de overheid lag, kregen ze nadelen op hun werk of in het dagelijkse leven.
Is dat zo? Wat u zegt, ken ik vooral van China, waar mensen soms werden gevolgd op straat, maar in Nederland treden ordediensten niet op omdat iemand iets zegt wat buiten de communis opinio valt. Ziet u zoiets gebeuren in de toekomst?
Kijk naar de coronapas. Die was verplicht. In Duitsland hadden we de Luka-app met een vaccinatie- en testbewijs die, zo bleek, ook werd gebruikt voor forensisch onderzoek. De belofte dat het enkel een specifiek doel zou dienen, werd gebroken. De meeste mensen begrijpen de impact daarvan misschien niet. Het behoeft veel uitleg van onderzoeksjournalisten om de precieze achtergronden te schetsen, wat ook geldt voor bijvoorbeeld de Digital Service Act. Daarin staat onder meer dat digitale communicatie door platformexploitanten moet worden geanalyseerd en dat bevoegde third parties mogen beoordelen of onjuiste informatie over bijvoorbeeld gezondheid wordt verspreid. Dit doet me denken aan het scenario beschreven in het boek 1984. Deze ontwikkeling gaat in dezelfde richting. Het is de moeite waard om een oplossing te vinden een open samenleving te houden. Daarvoor hebben we een onafhankelijk en veilige infrastructuur nodig voor communicatie. Dat is het grote plaatje achter Volla.
[Even tussendoor: schrijf je in voor de Nieuw West Brabant-nieuwsbrief.]
Wat is het risico?
Met mijn vorige bedrijf was ik actief in de artificiële intelligentie, oftewel AI. Met AI kun je relaties herkennen in gegevens. Dit is zeer nuttig. Maar alléén als duidelijk is dat deze relaties problematisch zijn. Als de probabilistische eigenschap over het hoofd wordt gezien, kan dat tot grote misvattingen leiden. Ik geef je een voorbeeld. Als mijn locatie vlak bij iemand is die illegale en kwaadaardige zaken doet, zijn er overlappende locatieprofielen. Een algoritme zou hieruit de verkeerde conclusie kunnen trekken en een onschuldige persoon verdacht maken. We moeten goed nadenken of we zulke geautomatiseerde surveillance- en dataprocessen willen. Zeker speciale groepen zoals advocaten, journalisten, politici en activisten moeten zichzelf beschermen.
U noemde de coronapas. Ik dook voor onderzoeksplatform Follow The Money in de lobby achter die app, die weinig met vaccinatie te maken heeft, maar veel met digitale identificatie. Het feit dat je mensen vraagt om zich te identificeren, en daarmee bepaalde condities oplegt, schept een belangrijk precedent voor het gebruik van zulke producten.
De Duitse overheid heeft twee interessante documenten gepubliceerd. Het ene beschrijft het concept van Smart Cities. Als je dat zorgvuldig leest, zie je op pagina 43 dat het ministerie expliciet een ‘post-vote society’ voorspelt: door artificiële intelligentie zal de overheid al weten wat mensen willen.
Wat?!
Ja. Je gelooft het niet, als je het zelf niet gelezen hebt.
‘Post vote society’, dat is ‘post democracy’.
Ja.
Wurzer stuurt de redactie het betreffende document. Lees zelf mee. Het interview gaat daaronder verder.
De door Wurzer genoemde passage beschrijft inderdaad een "post-voting society", alsook "post-choice" en "post-ownership", op pagina 43. Download het document hier.
En het tweede?
Het tweede document gaat over de waarden van de toekomst. Op pagina 123 staat dat we in 2030 een sociaal kredietsysteem kunnen krijgen, waarmee bijvoorbeeld wordt bepaald wie een studieplek zal hebben. Dergelijke zaken worden verbonden met jouw sociale score, schrijft het ministerie. China is daarbij het voorbeeld.
Dat is krankzinnig.
Het is krankzinnig, ja.
Het document dat Wurzer na het gesprek met NWB aan onze redactie stuurt, bevat inderdaad de door hem genoemde onderdelen. Het gaat om een verkennend onderzoek over de toekomst van onze samenleving.
Punten in het sociaalkredietsysteem zouden ook betrekking hebben op "orgaandonatie" en "CO2-voetafdruk". Download het document van het ministerie hier.
Tijdens mijn onderzoek als journalist kwam ik erachter dat in Europa voorspellingen leven over een groot verval in vertrouwen in de overheid, en wijdverspreide burgerlijke ongehoorzaamheid. Naar het idee van deze mensen, en dat heb ik nog niet gepubliceerd, zijn er slechts twee uitkomsten mogelijk: grootschalige massasurveillance om mensen binnen de lijntjes te houden of totale anarchie. Zij opteren voor dat eerste.
Dan moet ik denken aan het boek The Open Society and Its Enemies, van Karl Popper. Daar schrijft hij: ‘We moeten plannen maken voor vrijheid en niet alleen voor onze veiligheid, want alleen vrijheid kan veiligheid garanderen.’ Dat is een zeer interessante zin.
Wat gaat u die vrijheid beschermen?
Volla is pas een eerste stap. Maar we werken ook aan een beveiligde, gedistribueerde cloud. Uiteindelijk wil je een complete oplossing voor veilige communicatie. Onze vrijheid steunt mijns inziens op twee technische concepten: een veilige, onafhankelijke infrastructuur voor communicatie, en het tweede is een veilige en onafhankelijke munteenheid. Met dat laatste zitten we in de fase van onderzoek en ontwikkeling.
Terug naar de telefoon. Volla heeft een eigen besturingssysteem maar je kunt ook wisselen van het ene naar het andere, zoals Ubuntu. Ook kun je de telefoon openschroeven. Waarom?
Dat is heel belangrijk voor de duurzaamheid. Je kunt de batterij zelf vervangen. En andere onderdelen. Alles is geschroefd, niet gelijmd. De fabriek voor productie staat in Europa, in Duitsland. Er zijn lokale leveringsketens. Een ander en onderbelicht onderdeel van duurzaamheid is energieverbruik. Vergeleken met een normale Android-telefoon is onze datastroom 80% kleiner, puur vanwege de achtergrondprocessen die wij niet hebben.
Dus uw telefoon gebruikt minder energie?
Veel minder.
Waarom?
Andere aanbieders hebben datacentra die evenveel energie gebruiken als een kleine stad, omdat ze bijvoorbeeld tekstberichten versnipperd versturen, laten comprimeren, en weer terugsturen. Helemaal niet nodig. Toen ik voor een ander bedrijf werkte, hoorde ik over een toonaangevende online retailer die drie datacenters gebruikte, alleen voor het algoritme om realtime aanbevelingen te berekenen in de online winkel: als ik een rood T-shirt koop, krijg ik ook rode sokken aangeraden. Wat een verspilling!
U heeft op de telefoon een vrij simpele homepagina met een zogenaamde Springplank waar je een tekst kunt intypen en die kunt verzenden, via mail of sms, zonder de apps te openen. Is het gemaakt voor mensen die druk zijn?
Ja. Maar eigenlijk voor iedereen die zijn gedachten wil bevrijden, die gefocust wil zijn, een bewust leven wil leiden.
De mobiele besturingssystemen worden steeds complexer. IOS is een briljant design maar met alle mogelijkheden op je scherm vind ik het inmiddels dodelijk vermoeiend geworden. In plaats van een raster van apps kiezen wij voor directe interactie, vergelijkbaar met pen en papier. Dat wil je mensen niet opdringen, dus ze mogen wel kiezen voor het ouderwetse systeem met apps. Een van de nieuwe concepten is dat een gebruiker gewoon iets kan beginnen te typen op het startscherm, en het apparaat anticipeert op wat hij of zij wil doen en doet suggesties voor het voltooien van de handeling.
Dus ik schrijf gewoon ‘Jorg Wurzer Hi Jorg can you explain me Volla Phone?’. En dan kies ik via welk kanaal ik het wil sturen.
Ja, precies. Met een @-teken kun je degene aan wie je het stuurt, aangeven.
Als ik wil overstappen, zijn er kleine problemen. Zo kun je geen zakelijke bankapp op de telefoon installeren. Wat zou u voorstellen aan iemand die enthousiast is: moet je een harde klap maken of kun je een geleidelijke overgang kiezen?
Je kunt heel gemakkelijk overstappen. Er is zelfs een instelling om de gewone apps te tonen zoals je die gewend bent van Android. Mensen kunnen een zachte overgang maken en steeds meer van onze kenmerken overnemen, en er steeds meer van gaan houden. Je kunt Volla precies hetzelfde gebruiken als een iPhone. Misschien gebruik je eerst nog iCloud en wil je daar later mee stoppen. Misschien gebruik je eerst nog WhatsApp. Niet alles hoeft tegelijk.
***
Nieuw West Brabant biedt in de shop de Volla-telefoons van Wurzer aan. Ondergetekende werkt als vrijwilliger en heeft geen financieel belang, het aanstaande bestuur van Nieuw West Brabant werkt eveneens onbezoldigd. Wil je onze beweging volgen? Schrijf je in voor de nieuwsbrief. Dit artikel mag worden overgenomen met bronvermelding volgens het concept van creative commons. Foto’s: Volla / privéarchief.